„Śląskie spotkania” w HAUS SCHLESIEN

Sprawozdanie z seminarium  w dniach 21.11.2021-27.11.2021

Po prawie dwuletniej przerwie spowodowanej pandemią, w tygodniu od 21 do 27 listopada 2021 r. odbyło się w HAUS SCHLESIEN długo wyczekiwane seminarium z cyklu „Śląskie spotkania”. Gośćmi byli studenci Uniwersytetu Wrocławskiego oraz innych zaprzyjaźnionych instytucji pod kierownictwem historyka prof. Tomasza Przerwy.

Pierwszy dzień służył poznaniu HAUS SCHLESIEN: po wykładzie wprowadzającym dyrektorki Centrum Dokumentacji i Informacji, pani Nicoli Remig, grupa zwiedziła pomieszczenia oraz teren posiadłości i zapoznała się z historią Stowarzyszenia i jego ponadgraniczną działalnością. Odtąd też codziennie aż do późnych godzin wieczornych korzystano z tutejszej biblioteki. Studenci zgłębiali również zasoby archiwum – przede wszystkim liczne w nim zapiski przeżyć niemieckich wypędzonych.

Drugiego dnia rozpoczęły się wycieczki, których celem było zapoznanie polskiej grupy z niemieckim sąsiadem i jego historią. Istotną częścią pracy służącej politycznemu porozumieniu było wzajemne poznanie się oraz wgląd w różnorodne projekty kulturalne i polityczne. Podczas spontanicznej wycieczki na Smoczą Skałę (Drachenfels) opowiedziano uczestnikom Sagę Nibelungów  oraz przedstawiono jej nadużycie do celów propagandowych w czasie obu wojen światowych (wezwanie cesarza Wilhelma II do wierności Niemiec wobec Austrii, a później mowa Hermanna Göringa o bitwie pod Stalingradem, w której posłużył się analogią do ostatecznej walki w płonącej hali pod koniec Sagi Nibelungów). Wyjaśniono też, jak bohaterski epos może być przesiąknięty nacjonalizmem i wykorzystany do manipulacji ludźmi. Na koniec wyruszono do Bonn, gdzie w ramach oprowadzania po Starym Cmentarzu (Alter Friedhof) przez dr Inge Steinsträßer zostało pokazanych wiele grobów prominentnych osób związanych z historią Niemiec i Europy, np. Roberta Schumanna, Ernsta Moritza Arndta czy matki Ludwiga van Beethovena. Mówiono też, że na cmentarzu znajduje się zarówno pomnik francuskich, jak i niemieckich poległych. Jest tam nawet irlandzka mogiła, którą można rozpoznać po charakterystycznym celtyckim krzyżu. Stąd też cmentarz ten symbolizuje spotkanie się wielu różnych kultur: już w latach 1870/71 po wojnie niemiecko-francuskiej wzniesiono pomnik poświęcony poległym z inskrypcją, aby nigdy już nie było wojny – życzenie, które się niestety nie spełniło.

Do programu obowiązkowego należy zawsze zwiedzanie katedry w Kolonii, które odbyło się trzeciego dnia. Wielu nie wie o tym, że w katedrze jest pochowana pierwsza polska królowa, Rycheza Lotaryńska. Była ona siostrzenicą cesarza Ottona III i małżonką polskiego króla Mieszka II (ten był już drugim królem Polski, jego ojciec i poprzednik Bolesław Chrobry był podczas koronacji wdowcem i zmarł krótko potem). Na tym przykładzie można przedstawić bliskie związki Niemców i Polaków w średniowiecznej Europie, a mianowicie już od chwili powstania Królestwa Polskiego.  W XX wieku historiografia obydwu krajów koncentrowała się przede wszystkim na przeciwieństwach: historia wieloetnicznych obszarów, jak Śląsk, była często ignorowana i zamiast tego starano się dowieść, że kraj ten należy do jednej ze stron – z tej perspektywy historia niemiecko-polska widziana była jako wielowiekowa walka o pogranicze. Zmiana paradygmatu rozpoczęła się dopiero w latach 90. XX wieku, lecz te przeciwieństwa istnieją częściowo do dzisiaj – stąd też ogromne znaczenie ma przypominanie o postaciach łączących oba narody. W tym dniu zwiedzono także pałac Augustusburg w Brühl, rezydencję księcia bawarskiego Klemensa Augusta Wittelsbacha. Jego matką była córka polskiego króla Jana III Sobieskiego – następny przykład splatania się niemiecko-polskiej historii.

Czwartego dnia odwiedzono Bibliotekę im. Martina Opitza w Herne. Tematyczny punkt ciężkości zbiorów tej instytucji obejmuje niemiecką historię i kulturę w Europie Wschodniej. Po wyczerpującym wykładzie o ponadgranicznym zakresie działalności biblioteki pod znakiem porozumienia między narodami, istniała także tutaj możliwość kwerendy, z której  chętnie skorzystano. Uczestnicy już wcześniej zamówili do wglądu setki książek i  dokumentów.

Piątego dnia raz jeszcze podsumowano cały tydzień. Uczestnicy bez wyjątku wypowiadali się pozytywnie i byli wdzięczni za udostępnienie materiałów, dyskusje, możliwość kwerendy i urozmaicony program. W ciągu tygodnia nauczyli sie wiele nowego o sąsiednim kraju i przeżyli niejedną niespodziankę. Stało się jasnym, jak ważna jest wymiana między Niemcami i Polakami, ponieważ w ostatnim czasie wyraźnie skomplikowała się sytuacja polityczna.

Międzykulturowe nastawienie i starannie dobrany program sprawiają, że  „Śląskie spotkania“ są wydarzeniem jedynym w swoim rodzaju – nawet po krótkim pobycie rozstanie zawsze wywołuje smutek. Jeden z uczestników pożegnał się z opiekunem grupy słowami: „Był pan duszą tej wycieczki” – nie może być większego komplementu i podziękowania za naszą pracę.

Florian Paprotny