Konferencja kuratów 2023

Muzealny przekaz tematów ucieczki, wypędzenia i utraty małej ojczyzny w Republice Federalnej Niemiec, NRD i Polsce

Zbliżająca się 50. rocznica Stowarzyszenia HAUS SCHLESIEN jest okazją do postawienia w centrum uwagi tegorocznej konferencji kuratorów ewolucji kultury pamięci oraz muzealnej prezentacji ucieczki i wypędzenia. Ponad 75 lat po zakończeniu II wojny światowej nie chodzi już  dzisiaj o przypomnienie ucieczki i wypędzeń i umiejscowienie ich w pewnym kontekście historyczno-politycznym, lecz także o polemikę, kiedy, gdzie i w jakiej formie przypominano i przypomina się o tym. Wyraźne różnice były tu nie tylko między Niemcami a Polską, ale i do roku 1990 między obydwoma państwami niemieckimi.

Podczas gdy na Zachodzie miała miejsce ostra polemika z ucieczką i wypędzeniem oraz ich skutkami, to w radzieckiej strefie okupacyjnej, czy później w NRD, tylko nadzwyczaj selektywnie przypominano o tych wydarzeniach. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej również nie było możliwe prowadzenie  otwartej dyskusji. Dopiero załamanie się bloku wschodniego i upadek komunistycznych rządów umożliwiły także we wschodnich częściach Niemiec i w Polsce publiczne przypominanie o ucieczce, wypędzeniach i utracie małej ojczyzny. Stąd też od początku tego stulecia daje się zaobserwować w Niemczech rosnace zainteresowanie tą tematyką. Ucieczka i wypędzenia po II wojnie światowej są obecne nie tylko w muzeach krajowych, finansowanych zgodnie z paragrafem 96 Ustawy federalnej o wypędzonych, lecz także w licznych muzeach miejskich i regionalnych. Także w Polsce ten rozdział niemiecko-polskiej historii jest coraz częściej prezentowany w śląskich muzeach miejskich i regionalnych oraz przypominane są niemieckie ślady w miastach i wsiach.

Muzea będą przy tym musiały zająć się problemami zgodnego z duchem czasu przedstawienia, krytyczną refleksją w sposobie traktowania przez siebie tematu oraz włączenia doń osób zainteresowanych i miejscowych mieszkańców, a także często brakującą wiedzą o historycznych kulisach i związkach z aktualnymi procesami społecznymi. Duża ilość możliwych sposobów podejścia stawia kuratorów, pośredników i projektantów przed wielkimi wyzwaniami. Dlatego dzięki konferencji kuratorów finansowanej przez Federalną Fundację do Badań nad Dyktaturą SED stworzone zostało forum umożliwiające wymianę specjalistów z kraju i zagranicy. Podczas dwuipółdniowej konferencji przedstawiono i dyskutowano o projektach realizowanych w instytucjach uczestników.

Wstępem do konferencji w dniu przyjazdu było krótkie wprowadzenie i prezentacja uczestników, połączone ze zwiedzaniem nowej wystawy stałej HAUS SCHLESIEN. W pierwszym bloku tematycznym przedstawiono ucieczkę i wypędzenie oraz przybycie i integrację jako część lokalnej lub regionalnej historii. Tę kwestię referowała kurator Renata Matysiak z Muzeum  Archeologiczno-Historycznego w Głogowie, przedstawiając wystawę zorganizowaną w tamtejszym muzeum. Następnie dyrektor Jochen Neumann zaprezentował nowo otwarte muzeum  Flucht – Vertreibung – Ankommen (Ucieczka – wypędzenie – przybycie) w Erbendorf. Ten blok tematyczny zamknął referat Natalie Reinsch, która objaśniła projekt wystawy Od Wy do My, zorganizowanej z okazji 75. rocznicy landu Dolna Saksonia.

Zmiany w kulturze pamięci omówił w drugiej części konferencji dr Jens Baumann, Pełnomocnik ds. wypędzonych i późnych przesiedleńców Wolnego Państwa Saksonia, przedstawiając Przestrzeń transferową mała ojczyzna w saksońskim Knappenrode. Następnie Catherine Oerron, assistant research profesor na Science Po w Paryżu naszkicowała pierwsze przemyślenia o aktualnym projekcie badawczym, odnoszącym się do historii obiektów i badań proweniencji dóbr kultury z dawnych niemieckich terenów wschodnich. Vanessa Rauche, studentka amsterdamskiej School of the Arts opowiadała o pierwszych wynikach swoich poszukiwań. Pierwszy dzień zakończyło zwiedzanie wystawy stałej w Haus der Geschichte der Bundesrepublik Deutschland w Bonn i spotkanie z dyrektorem wystawy dr. Thorstenem Smidtem.

Drugi dzień rozpoczął referat Bartholomäusa Nowaka, kuratora w Städtische Museen Zittau, który przedstawił wystawę z 2020 roku zatytułowaną entKOMMEN i opisał szczególną sytuację w miejscu zetknięcia się trzech państw. W następnym referacie Silke Findeisen, kurator w HAUS SCHLESIEN, dokonała przeglądu jego historii i przemiany w Centrum Dokumentacji i Informacji. Następnie podobnie obszerny zarys działalności wystawienniczej oraz przedstawianie ucieczki i wypędzenia w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze zreferował tamtejszy kurator Henryk Dumin.

W ostatnim bloku, w którym temat ten był omawiany w kontekście raczej narodowym, Janusz Stolarczyk, kurator w Muzeum Ziemi Prudnickiej, przedstawił wydaną przez muzeum publikację z relacjami naocznych świadków i wyjaśnił przy tym problem perspektywy silnie ograniczonej narodowo. Konferencję zakończył referat Bogny Piter, kurator Centrum Dokumentacyjno-Wystawienniczego Niemców w Polsce, która  ten rozdział niemiecko-polskiej historii przedstawiła na podstawie wystawy otwartej we wrześniu ubiegłego roku w Opolu.

Każdemu referatowi towarzyszyła ożywiona dyskusja, która trwała także podczas przerw na kawę i obiad. Piątkowego popołudnia uczestnicy konferencji, bogatsi o inspiracje, nowe idee i pozytywne wrażenia, wyruszyli z powrotem do domu.

Silke Findeisen

Konferencja jest finansowana przez Bundesstiftung zur Aufarbeitung der SED-Diktatur